Οι Λύσεις Βασισμένες στη Φύση (Nature-based solutions—NbS) αποτελούν δράσεις για την προστασία, την αειφόρο διαχείριση και την αποκατάσταση φυσικών ή τεχνητών οικοσυστημάτων, οι οποίες μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις σύγχρονες κοινωνικές προκλήσεις και ταυτόχρονα θα προσφέρουν σημαντικά οφέλη στην ανθρώπινη ευημερία και στη βιοποικιλότητα (IUCN, 2020). Οι Λύσεις που βασίζονται στη φύση αξιοποιούν τη φύση και τη δύναμη των υγιών οικοσυστημάτων για την προστασία των ανθρώπων, τη βελτιστοποίηση των υποδομών και τη διαφύλαξη ενός σταθερού μέλλοντος με βιοποικιλότητα. Περιλαμβάνουν έργα όπως οι Κήποι Βροχής, που αποσκοπούν στην κατακράτηση των όμβριων υδάτων στα σημεία όπου φυτεύονται, η χρήση Διαπερατών Υλικών για μείωση των σφραγισμένων επιφανειών που έχουν ανεπιθύμητες επιπτώσεις στις πόλεις, οι Δενδροφυτεύσεις, η Ενίσχυση της Βιοποικιλότητας και οι Πράσινες Οροφές. Με άλλα λόγια είναι λύσεις απέναντι στην κλιματική κρίση και στις προκλήσεις της αειφορίας και της ενεργειακής ανεπάρκειας, που χρησιμοποιούν την ίδια τη φύση και τα οικοσυστήματα.

Οι Λύσεις Βασισμένες στη Φύση προστατεύουν τη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα, συμβάλλουν στη διατήρηση των μέσων διαβίωσης και υποστηρίζουν την προσαρμογή και την αύξηση της ανθεκτικότητάς μας απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Τόσο ο ιδιωτικός όσο και ο δημόσιος τομέας έχουν προωθήσει τα λεγόμενα μέτρα «τριπλού αντίκτυπου» για τις NbS: ενίσχυση της κλιματικής ανθεκτικότητας, προστασία του περιβάλλοντος και διασφάλιση της ευημερίας των ανθρώπων. Το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον UNEP ζήτησε, από 133 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021, τον τριπλασιασμό της επένδυσης σε NbS έως το 2030.

Η βελτίωση του αστικού τοπίου, η αυξημένη δέσμευση άνθρακα, η βελτίωση του τοπικού κλίματος με τη μείωση φαινομένων αστικής θερμικής νησίδας, η αύξηση της ευημερίας και της ποιότητας ζωής των κατοίκων, η μειωμένη ζήτηση ενέργειας είναι μερικά από τα οφέλη που μπορούν να έχουν πράσινες πόλεις που επιθυμούν να εφαρμόσουν στην πράξη της Λύσεις Βασισμένες στη Φύση. Στην Ευρώπη διάφορες πόλεις ακολούθησαν διαφορετικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη της δικής τους στρατηγικής NbS. Η ενεργός περιβαλλοντική πολιτότητα είναι απαραίτητη για την επιτυχία προγραμμάτων NbS. Για παράδειγμα, η πόλη Μάντσεστερ επέλεξε μια προσέγγιση από κάτω προς τα πάνω με τη σημαντική εμπλοκή των πολιτών, ενώ αντίθετα, η Βαλένθια και η Μπρεστ έχουν αναπτύξει πρωτοβουλίες στρατηγικής NbS, χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση από πάνω προς τα κάτω.

Ένα παράδειγμα είναι το καινοτόμο Δίκτυο Βροχής και Αποχέτευσης για τη Διαχείριση όμβριων υδάτων στην πόλη της Βρέστης (Γαλλία). Επίσης, το καινοτόμο πρόγραμμα NbS εφαρμογής περισσότερων περιοχών πρασίνου, αύξησης της διαπερατότητας του εδάφους και της υδραυλικής σταθεράς, αποτέλεσε τη στρατηγική της Μόντενα (Ιταλία) για τη μείωση των πλημμυρών και των σχετικών ζημιών και τον περιορισμό των κυμάτων καύσωνα και της αστικής θερμικής νησίδας καύσωνα. Συγκεκριμένα, η στρατηγική περιελάβανε, πράσινες στέγες, συστήματα κάθετου πρασίνου, αστικά και περιαστικά πάρκα και δάση, σε συνδυασμό με γκρίζες υποδομές, όπως κρύες ή λευκές στέγες και δάπεδα, και εγκατάσταση αναζωογονητικών σιντριβανιών. Στην πόλη Ζαντάρ (Κροατία) δημιουργήθηκε ένα καινοτόμο πράσινο κτηματολόγιο όπου καταγράφηκε στην πόλη κάθε δέντρο ή γκαζόν (π.χ. ύψος δέντρου και κορμού, κατάσταση υγείας, διάμετρος κορυφής δέντρου, ορατή ζημιά και εικόνα) ώστε να προχωρήσουν σε αποκατάσταση υφιστάμενων και δημιουργία νέων χώρων αστικού και περιαστικού πρασίνου. Οι NbS έχουν επίσης πιστωθεί για τη συμβολή τους στη Δημόσια Υγεία και την πρόληψη και αποφυγή μολυσματικών ασθενειών.

Η εκπαίδευση διαδραματίζει ένα σημαντικότατο ρόλο στην προώθηση και στην επιτυχία των NbS. Το πρασίνισμα των σχολείων, η πράσινη μετάβαση των σχολείων, τα κλιματικά ουδέτερα σχολεία, κολλέγια και πανεπιστήμια, η υιοθέτηση των λύσεων βασισμένων στη φύση μέσα στα σχολεία και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα αποτελούν κρίσιμης σημασίας στρατηγική για ένα κλιματικά ουδέτερο κόσμο, για αύξηση της ποιότητας ζωής και την προστασία της βιοποικιλότητας. Η συμμετοχή των σχολείων στην ανάπτυξη και εφαρμογή προγραμμάτων αποκατάστασης οικοσυστημάτων θα είναι ένα επιθυμητό μέλλον για την εκπαίδευση και το περιβάλλον. Είναι ανάγκη το εκπαιδευτικό σύστημα να καλλιεργήσει τις απαραίτητες πράσινες δεξιότητες – ικανότητες, να ενισχύσει την εννοιολογική κατανόηση, των στάσεων και των εμπειριών σχετικά με τη φύση, τη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα, να επιτύχει την κατάρτιση ειδικών στα θέματα των NbS και του περιβάλλοντος γενικότερα.

Επίσης, οι Λύσεις Βασισμένες στη Φύση αποτελούν μια ασυνήθιστη ευκαιρία για επιχειρήσεις. Ορισμένες εταιρείες στον κόσμο έχουν ανακοινώσει σχέδια να συμπεριλάβουν χρηματοδότηση για λύσεις που βασίζονται στη φύση ως μέρος των επιχειρηματικών σχεδίων τους για τη μείωση των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων, ιδίως όσον αφορά στην κλιματική αλλαγή. Κάθε φορέας και κάθε εταιρεία έχει να παίξει έναν ρόλο στην υποστήριξη της επιδίωξης των παγκόσμιων κλιματικών στόχων. Για πολλές εταιρείες, ακόμη και αν μειώνουν τις εκπομπές άνθρακα τους, θα υπάρχουν υπολειπόμενες εκπομπές που μπορούν και πρέπει να εξισορροπηθούν μέσω επενδύσεων σε λύσεις βασισμένες στη φύση.

Ενώ παγκοσμίως οι Λύσεις Βασισμένες στη Φύση προωθούνται και εφαρμόζονται όλο και περισσότερο, υπάρχει ακόμη ελάχιστη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τέτοια έργα μπορούν να επιτύχουν συν-οφέλη στη βιοποικιλότητα. Επίσης, η αυξημένη ζήτηση και χρήση των NbS οδήγησε σε περιπτώσεις κατάχρησης της έννοιας NbS, όπου ακόμη και οι καλές προθέσεις μπορούν να οδηγήσουν σε βλάβη στη φύση και στους ανθρώπους. Στα χειρότερα σενάρια, η κακή χρήση διατρέχει τον κίνδυνο να βλάψει τη βιοποικιλότητα, διαβρώνοντας τη φύση από την οποία βασιζόμαστε για υπηρεσίες όπως το καθαρό νερό και τα τρόφιμα. Παραδείγματα λανθασμένων εφαρμογών των NbS είναι η χρήση δενδροφυτεύσεων με μη-αυτόχθονα είδη και η αποφυγή της συνεκτίμησης της ανάγκης για χρήση του νερού, ενέργειες που μπορεί να οδηγήσουν σε υδροβόρα έργα που χρησιμοποιούν πάρα πολύ νερό, δημιουργώντας επιπλέον πίεση στις τοπικές κοινωνίες. Επιπρόσθετα, η αποτυχία να ληφθούν υπόψη κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες σε Λύσεις Βασισμένες στη Φύση μπορεί ακόμη να οδηγήσουν σε έργα μη βιώσιμα και εκτός του χρονοδιαγράμματος.

Τέλος, σε παγκόσμια κλίμακα, οι τοπικοί πληθυσμοί τόνισαν τη σημασία τόσο της ενσωμάτωσης της παραδοσιακής γνώσης στις πρακτικές των NbS. Η εμπλοκή των τοπικών πληθυσμών είναι επίσης κρίσιμης σημασίας για την επιτυχή εφαρμογή Λύσεων βασισμένων στη Φύση. Επιπλέον, τονίζεται η σημασία του «μπλε άνθρακα» στις NbS. Ενώ οι NbS μπορεί να εφαρμοστούν σε διάφορα χερσαία και υδάτινα οικοσυστήματα, οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο έχουν δώσει ιδιαίτερη έμφαση στους ωκεανούς και τον «μπλε άνθρακα». Ο «μπλε άνθρακας», όπως τα μαγγρόβια δάση, τα λιβάδια και τα έλη, είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τον μετριασμό του κλίματος, με τις ικανότητες τους για δέσμευση άνθρακα να είναι 4-5 φορές υψηλότερες από τα δάση της ξηράς. Συνεπώς, είναι πολύ σημαντικό να επιλέγονται και Λύσεις Βασισμένες στη Φύση που να προωθούν τη διατήρηση, προστασία, αποκατάσταση και υδάτινων οικοσυστημάτων όπως παράκτια έλη και λίμνες που δεσμεύουν 4-5 φορές περισσότερο άνθρακα.

Επομένως, οι NbS πρέπει να σχεδιαστούν σωστά και αυστηρά ώστε να προσφέρουν μετρήσιμα οφέλη για τη φύση και την κοινωνία. Τέτοιες προσπάθειες απαιτούν τη δημιουργία συστημάτων παρακολούθησης για την επίτευξη πολλαπλών πλεονεκτημάτων και για να αναφέρουν συστηματικά την πρόοδο προς την επίτευξη ποσοτικών στόχων. Μια τέτοια προσέγγιση θα βοηθήσει στη μείωση κακών και επιβλαβών εφαρμογών, και σε σαφή χρονοδιαγράμματα στα οποία οι NbS μπορούν να προσφέρουν οφέλη στην τοπική κοινωνία, στη βιοποικιλότητα και το κλίμα.

Στην Κύπρο, χρειάζεται να υιοθετήσουμε σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι το πράξαμε μέχρι στιγμής τις NbS με την παροχή ευκαιριών, μέσω σχεδίων και ποσκλήσεων χρηματοδότησης προγραμμάτων και έργων που να προωθούν τις NbS. Επίσης, μια ολοκληρωμένη στρατηγική και πολιτική για τις NbS σε επίπεδο κράτους και επιμέρους στρατηγικών σε επίπεδο τοπικών αρχών και κοινωνιών, η εφαρμογή πολιτικών προώθησης των NbS σε διάφορους τομείς όπως η εκπαίδευση, η έρευνα, το περιβάλλον και η αγροτική ανάπτυξη, οι επιχειρήσεις, θα ήταν μια ουσιαστική κίνηση της χώρας μας προς την πλευρά της αειφορίας, της προστασίας της βιοποικιλότητας, της κλιματικής ουδετερότητας και της ποιότητας ζωής.