Η κλιματική κρίση και η καταστροφή του περιβάλλοντος, που βιώνει ο πλανήτης μας σήμερα, οδήγησε στην ανάγκη για ενίσχυση των πολιτικών για την πράσινη μετάβαση και την ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία. Ωστόσο, για να είναι εφικτή η πράσινη μετάβαση και το όραμα για ένα αειφόρο μέλλον θα χρειαστεί μια συνολική ανάπτυξη πολιτικών και στρατηγικών πράσινης μετάβασης σε όλα τα επίπεδα, από το ατομικό επίπεδο των πολιτών μέχρι και το συλλογικό επίπεδο των οργανισμών και επιχειρήσεων, των σχολείων, των συλλογικών οντοτήτων της τοπικής αυτοδιοίκησης και της κοινωνίας αλλά και αυτών των ίδιων των κρατών.

Αυτή η πράσινη αλλαγή θα απαιτήσει, σε όλα τα επίπεδα που προαναφέρθηκαν, μια σημαντική κατάρτιση και εκπαίδευση στις πράσινες ικανότητες των στελεχών τους. Θα χρειαστεί επίσης και η προσαρμογή και o εκσυγχρονισμός της εκπαίδευσης και η σύνδεσή της με τις νέες ανάγκες της αγοράς εργασίας και τη ραγδαία ανάπτυξη της αγοράς των πράσινων επαγγελματικών δραστηριοτήτων. Οι πράσινες ικανότητες είναι απαραίτητες ώστε να μπορέσουν οι πολίτες του 21ου αιώνα να συμβάλουν δημοκρατικά και δημιουργικά στη διαμόρφωση μιας σύγχρονης κοινωνίας που θα προωθεί την αειφορία, την προστασία της φύσης, την πράσινη ανάπτυξη και την πράσινη οικονομία. Η μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία θα πυροδοτήσει έναν ριζικό μετασχηματισμό σε ευρύ φάσμα τομέων. Θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, θα προωθηθεί και θα στηριχθεί η πράσινη απασχόληση, και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, θα δώσει τη δυνατότητα σε πέντε εκατομμύρια άτομα να καταρτιστούν σχετικά με τις πράσινες θέσεις εργασίας και την πράσινη ανάκαμψη. Επιπλέον, τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα στηριχθούν για να αναπτύξουν και να διδάξουν μαθήματα σχετικά με τις περιβαλλοντικές και κλιματικές επιπτώσεις.

Με απλά λόγια, οι πράσινες ικανότητες (green competences) είναι οι γνώσεις, οι δεξιότητες, οι στάσεις, οι αξίες και οι συμπεριφορές που απαιτούνται για τη ζωή, την ανάπτυξη και την υποστήριξη μιας βιώσιμης και αποδοτικής από πλευράς πόρων κοινωνίας. Είναι οι ικανότητες που χρειάζονται οι πολίτες για να αναγνωρίσουν την πραγματική αξία του πλανήτη μας και να αναλάβουν δράση για να τον προστατέψουν. Αυτό θα συμβάλει στην επίτευξη της μετάβασης σε μια πιο δίκαιη και πιο πράσινη οικονομία και κοινωνία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέπτυξε το ευρωπαϊκό πλαίσιο ικανοτήτων βιωσιμότητας, το GreenComp, το οποίο ανακοινώθηκε στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η Κύπρος και όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρειάζεται να ενσωματώσουν τις έννοιες της βιωσιμότητας στα ακαδημαϊκά και επαγγελματικά προγράμματα σπουδών τους. Τα επόμενα χρόνια θα χρειαστεί να αντιμετωπιστεί η απόκτηση των ικανοτήτων αυτών και η επανειδίκευση των εργαζομένων. Αναμένονται αλλαγές στους χώρους εργασίας του μέλλοντος. 

Υπάρχουν διάφορες μελέτες που καταγράφουν διαφορετικά συστήματα πράσινων ικανοτήτων. Το GreenComp (JRC, 2022) αποτελείται από 12 ικανότητες οι οποίες κατανέμονται στους πιο κάτω τέσσερις τομείς:

1. Εκτίμηση της αξίας της βιωσιμότητας

2. Υποστήριξη της δικαιοσύνης

3. Προώθηση της φύσης

4. Συστημική σκέψη

5. Κριτική σκέψη

6. Οριοθέτηση του προβλήματος

7. Αλφαβητισμός για το μέλλον

8. Προσαρμοστικότητα

9. Διερευνητική σκέψη

10. Πολιτική αυτενέργεια

11. Συλλογική δράση

12. Ατομική πρωτοβουλία

Τα εκπαιδευτικά συστήματα θα πρέπει να προσαρμοστούν και να εντάξουν στα αναλυτικά τους προγράμματα και τα σχετικά μαθήματα τις 12 αυτές κρίσιμης σημασίας πράσινες ικανότητες για το μέλλον.

Πολύ σημαντικές για να συνυπολογιστούν είναι και οι ανάγκες της αγοράς των πράσινων επαγγελματικών δραστηριοτήτων, η οποία αγορά ζητά από τους εργαζομένους της να μπορούν να ασχοληθούν με τα εξής:

· Οικολογικός σχεδιασμός.

· Πιστοποίηση περιβαλλοντικών προτύπων.

· Εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός έργου.

· Γνώση των περιβαλλοντικά φιλικών υλικών.

· Υπολογισμός της ενεργειακής απόδοσης κτιρίων.

· Παροχή εξειδικευμένων περιβαλλοντικών συμβουλών.

· Αξιολόγηση του κύκλου ζωής προϊόντων.

· Γνώση σχετικά με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών CO2.

· Γνώση και ικανότητα εφαρμογής μηχανικών, χημικών και βιολογικών μεθόδων περιβαλλοντικής αποκατάστασης.

· Υπολογισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από επιχειρήσεις και βιομηχανικές εγκαταστάσεις.

· Περιβαλλοντική συνείδηση / εκπαίδευση και προθυμία ενημέρωσης για την αειφόρο ανάπτυξη.

· Στρατηγικές και ηγετικές δεξιότητες για τη στροφή προς την αειφόρο ανάπτυξη.

· Δεξιότητες προσαρμογής και μετα-γνωστικές ικανότητες, καθώς αυτές θα καταστήσουν τους εργαζόμενους ικανούς να μάθουν και να χρησιμοποιούν νέες πράσινες τεχνολογίες και διαδικασίες.

· Δεξιότητες σχετικές με τη χρήση νέων πράσινων τεχνολογιών.

· Δεξιότητες συντονισμού, διαχείρισης και διεύθυνσης για ενσωμάτωση περιβαλλοντικών στόχων.

· Δεξιότητες πράσινης επιχειρηματικές για εκμετάλλευση των πράσινων ευκαιριών.

· Καινοτομία για εκμετάλλευση ευκαιριών και δημιουργία νέων στρατηγικών για αντιμετώπιση των πράσινων προκλήσεων.

· Δεξιότητες επικοινωνίας για προώθηση της πράσινης οικονομίας και της βιοοικονομίας.

· Συμβουλευτικές δεξιότητες για την παροχή συμβουλών για πράσινες λύσεις και προϊόντα.

· Ανάλυση περιβαλλοντικών συστημάτων και περιβαλλοντικού κινδύνου για αξιολόγηση και κατανόηση των αναγκαίων αλλαγών και μέτρων.

· Καινοτομία για εκμετάλλευση ευκαιριών και δημιουργία νέων στρατηγικών για αντιμετώπιση των πράσινων προκλήσεων.

· Γλωσσικές ικανότητες και δεξιότητες πληροφορικής για εκτέλεση εργασιών στις διεθνείς αγορές.

· Δεξιότητες επικοινωνίας για προώθηση της πράσινης οικονομίας.

· Τεχνικές πράσινες δεξιότητες, αναλόγως του εξειδικευμένου αντικειμένου της εργασίας.

· Επιστημονικές και τεχνικές δεξιότητες έρευνας και ανάπτυξης (R&D) για την πραγματοποίηση περιβαλλοντικών ερευνών και μελετών.

· Ενισχυμένες δεξιότητες σε χειρονακτικά επαγγέλματα όπως η γεωργία, η δασοκομία, η προστασία και διαχείριση περιβάλλοντος και η αλιεία.

· Πράσινες ικανότητες για τεχνολογίες, αγαθά και υπηρεσίες που μειώνουν τον περιβαλλοντικό κίνδυνο, προστατεύουν τα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα και ελαχιστοποιούν τη ρύπανση και τις ανάγκες σε φυσικούς και βιολογικούς πόρους.

Κατά κοινή ομολογία για τη μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία χαμηλών εκπομπών CO2, απαιτείται και η αναβάθμιση και ο εμπλουτισμός των υπαρχουσών δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, δίνοντας τους «πράσινη χροιά» ακόμα και στα υφιστάμενα παραδοσιακά επαγγέλματα. Είναι προφανές ότι η εκπαίδευση και η κατάρτιση χρειάζεται να προσαρμοστεί στην πράσινη μετάβαση και να αναπτύξει τις εν λόγω πράσινες ικανότητες αλλά και να ενισχύσει τα σχετικά μαθήματα όπως είναι η βιολογία και οι φυσικές επιστήμες. Πολλές μελέτες κάνουν σαφή αναφορά στην ανάγκη αύξησης των αποφοίτων στους κλάδους STEM.

Η πράσινη επιχειρηματικότητα είναι ένας τομέας που αναμένεται να έχει ραγδαία ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια και περιστρέφεται γύρω από ένα σύνολο βασικών αρχών που τη διαφοροποιούν από τη συνηθισμένη μορφή επιχειρηματικότητας. Χρειάζεται να είμαστε ως κοινωνία και ως εκπαιδευτικά συστήματα προετοιμασμένοι προς αυτή την κατεύθυνση αλλά και να προετοιμάσουμε κατάλληλα τους εκπαιδευόμενους μας ενισχύοντας κατάλληλα την εκπαίδευση και την κατάρτισή τους. 

Είναι προφανές ότι είναι αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε ο εκσυγχρονισμός της εκπαίδευση ώστε να παρέχει τις ευκαιρίες για την καλλιέργεια των πράσινων ικανοτήτων για τον 21ο αιώνα και που θα ενδυναμώνει περιβαλλοντικούς πολίτες οι οποίοι θα είναι ικανοί να σκέφτονται ολιστικά και συστημικά αλλά και θα είναι ικανοί για ανάληψη ατομικής και συλλογικής δράσης για την περιβαλλοντική και κοινωνική αλλαγή προς ένα βιώσιμο μέλλον.