Μέρος Α’

Του δρ Αντώνη Μαδέλλα

Με εισαγωγή του καθηγητή Μίμη Σοφοκλέους

Το 1905, μια ομάδα προοδευτικών λεμεσιανών επιχειρηματιών αποφάσισε να ιδρύσει μια αμιγώς κυπριακή ναυτιλιακή εταιρεία την Ατμοπλοϊκή Εταιρεία Λεμεσού (ΑΕΛ-Limassol Steamship Company) σε μια τακτική γραμμή, για τη μεταφορά φορτίων και επιβατών μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου. Ένα χρόνο αργότερα, η ΑΕΛ επεκτάθηκε και της ανατέθηκε το Ταχυδρομικό Συμβόλαιο από τη Βρετανική Διοίκηση του νησιού, εξασφαλίζοντας τη μεταφορά αλληλογραφίας μεταξύ Κύπρου και του εξωτερικού, με τα δύο ατμόπλοιά της υπό ελληνική σημαία, το ΛΕΥΚΩΣΙΑ και το ΣΑΛΑΜΙΣ (αρχικά τρίτο σκάφος, το ΚΥΠΡΟΣ αποκτήθηκε το 1906 αλλά τελικά πουλήθηκε το 1907). Η ΑΕΛ μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη γνήσια κυπριακή ναυτιλιακή επιχείρηση στη σύγχρονη εποχή, η αυγή της σύγχρονης κυπριακής ναυτιλίας. Μέχρι το 1914-1915 η ΑΕΛ υποχρεώθηκε να πουλήσει τα σκάφη της και η εταιρεία πέρασε σε εκκαθάριση. Η ΑΕΛ δημιουργήθηκε και εξελίχτηκε σε ένα εξαιρετικά ταραχώδες πολιτικό - οικονομικό περιβάλλον, με σημαντικές τοπικές και διεθνείς εξελίξεις.

Μέχρι πρόσφατα, πολύ λίγα ήταν γνωστά για την ΑΕΛ. Ωστόσο, η ερευνητική και συγγραφική δραστηριότητα του συμπολίτη μας νομικού και ερευνητή ναυτιλιακής ιστορίας δρος Αντώνη Α. Μαδέλλα, ανέδειξε τη σημαντικότητα και συμβολή της εν λόγω πρωτοποριακής επιχείρησης στα δρώμενα της Λεμεσού και της Κύπρου ευρύτερα.[1]

Το αρχικό όραμα των ιδρυτών της ΑΕΛ ήταν αυτό της δημιουργίας μιας παγκύπριας ναυτιλιακής εταιρείας, με τη συμμετοχή επενδυτών και κεφαλαίων από όλη την Κύπρο. Η αρνητική στάση των επενδυτών της Λάρνακας για το εν λόγω παγκύπριο όραμα και οι απόλυτες απαιτήσεις τους, οδήγησαν τελικά στη δημιουργία δύο χωριστών ναυτιλιακών επιχειρήσεων, με διαφορά μόλις λίγες εβδομάδες: πρώτη ιδρύθηκε από τους επενδυτές της Λάρνακας τον Φεβρουάριο–Μάρτιο του 1905 η Κυπριακή Ατμοπλοϊκή Εταιρεία Λτδ (Cyprus Steamship Company Ltd)και λίγες εβδομάδες αργότερα, τον Απρίλιο του 1905, η Ατμοπλοϊκή Εταιρεία Λεμεσού (ΑΕΛ).

Ιδρυτές της ΑΕΛ ήταν τα μέλη της οικογένειας Πηλαβάκη, οι Αριστοκλής Γ. Πηλαβάκης, Ευριπίδης Γ. Πηλαβάκης και τα δυο αδέλφια τους, Νικόλαος και Κύρος, που είχαν ήδη εγκατασταθεί στην Αίγυπτο από μικρή ηλικία, με σημαντική εμπορική δραστηριότητα και κεφαλαία. Μέτοχοι της ΑΕΛ ήταν επιφανείς επιχειρηματίες της Λεμεσού (π.χ. τα μέλη των γνωστών οικογενειών Λανίτη, Χατζηπαύλου και Δρουσιώτη).

Η ίδρυση της ΑΕΛ ήταν προφανώς το αποτέλεσμα μιας σειράς συγκυριών: της ανάγκης ανάπτυξης της θαλάσσιας συγκοινωνίας της Κύπρου, με οραματιστές τους Χριστόδουλο Σώζο (που διατέλεσε πρόεδρος της ΑΕΛ την περίοδο 1909-1912) και Αριστοκλή Γ. Πηλαβάκη – της ύπαρξης του αναγκαίου κεφαλαίου, ειδικά με τους δυο αδελφούς Πηλαβάκη της Αιγύπτου – του ζήλου του Άγγλου Μέγα Αρμοστή Σερ Χέινς Σμιθ (Sir William Haynes Smith) στην προώθηση της ιδέας ίδρυσης αμιγούς κυπριακής ναυτιλιακής εταιρείας, επηρεαζόμενος ίσως και από την τότε παράδοξη σιωνιστική πρόταση του εποικισμού της Κύπρου από Εβραίους! Υπάρχουν σαφή γεγονότα και ενδείξεις που φαίνεται να συνδέουν (άμεσα ή έμμεσα) την ίδρυση της ΑΕΛ με το παράδοξο ζήτημα του εποικισμού της Κύπρου από Εβραίους!

Βλ. Μαδέλλα Αντώνης, «Ατμοπλοϊκή Εταιρεία Λεμεσού (Α.Ε.Λ) – Η αυγή της σύγχρονης κυπριακής ναυτιλίας (1905-1915)», επιστημονική εισήγηση στο3^ο Επιστημονικό Συμπόσιο Προφορικής Ιστορίας με θέμα: «Οικονομική, Εμπορική και Βιομηχανική Ιστορία της Λεμεσού», Δήμος Λεμεσού, Παττίχειο Ιστορικό Αρχείο-Μουσείο & Κέντρο Μελετών,12-14 Οκτωβρίου 2007. Μαδέλλα Αντώνης, «Ατμοπλοϊκή Εταιρεία Λεμεσού 1905-1915: Ίδρυση, στόχοι και δομή », ΚυπριακαίΣπουδαί, Τόμος ΟΔ’(2010) σελ.179-210. Μαδέλλα Αντώνης, «Ο Σώζος και η Ατμοπλοϊκή Εταιρεία Λεμεσού», ΕπετηρίδαΚυπριακήςΕταιρείαςΙστορικώνΣπουδών,Τόμος ΙΑ’ (2014) σελ. 467-499.