ΤΟ ΚΤΙΣΙΜΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΑΠΟΒΑΘΡΑΣ TOY TEΛΩNEIOY TO 1879 ΚΑΙ ΠΩΣ ΣΥΝΕΤΕΙΝΕ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΑΙ ΕΞΑΓΩΓΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ

Του Μ.Α. Σοφοκλέους

«Μετά τον χαιρετισμόν η στρατιωτική Μουσική εβάδισε κατά μήκος προς το άκρο της αποβάθρας παιανίζουσα τον ύμνον της βασιλίσσης, η Α.Ε. και οι επισκέπται ηκολούθουν και εις το άκρον ταύτης η Α.Ε. εκήρυξε με ολίγας λέξεις την αποβάθραν ανοικτήν. Ολόκληρος η συνοδεία αύτη με επικεφαλής την μουσικήν επέστρεψαν οπίσω και κατόπιν εγένοντο προσφωνήσεις, Ελληνιστί παρά του κ. Καρύδη και Τουρκιστί παρά του Μεχμέτ εφ.»

(Αλήθεια, 15 Απριλίου 1932)

Από την στιγμή που, η Αυτού Εξοχότης, ο τότε Κυβερνήτης της Κύπρου Sir Robert Biddulph, το 1881 στα εγκαίνια της αποβάθρας του Τελωνείου, «εκήρυξε με ολίγας λέξεις την αποβάθραν ανοικτήν», άνοιγε για τη Λεμεσό, καθώς και για την Κύπρο ολόκληρη, μια νέα φάση στην εμπορική, οικονομική και βιομηχανική της ιστορία, η οποία συνεχίζεται με διάφορους τρόπους μέχρι σήμερα. Ήταν ένα μεγάλο στοίχημα που είχαν να κερδίσουν οι Άγγλοι, ως οι νέοι ‘ιδιοκτήτες’ της Κύπρου, οποίοι διά στόματος του μηχανικού  Samuel Brown, που είχε την ευθύνη για το κτίσιμο της πρώτης αποβάθρας στην Κύπρο, τη «Μεγάλη Αποβάθρα» στη Λεμεσό το 1879-1881, είχαν δηλώσει ότι: «Εμείς οι Άγγλοι, με τα μέσα που διαθέτουμε, δίνομε μια γροθιά στη θάλασσα και τραβιέται μέσα», υπονοώντας ότι είχαν τα τεχνικά μέσα και τις γνώσεις για να δημιουργήσουν στη Λεμεσό αυτό που δεν κατάφεραν οι προηγούμενοι κατακτητές. Να δώσουν, δηλαδή, στη Λεμεσό αυτό που αναγνώριζαν όλοι ότι, ως εκ της γεωγραφικής της θέσεως, η πόλη είχε μέλλον. Δηλαδή, με την «πήξιν» της Μεγάλης Αποβάθρας θέλησαν να δώσουν τα τεχνικά μέσα για να φτάνουν εύκολα τα πλοία σε μια αποβάθρα, μια και η Λεμεσός υπήρξε ανέκαθεν ένας ασφαλής όρμος για τα πλοία που θα ήθελαν να αγκυροβολήσουν κάπου κατά τη διάρκεια του μεσογειακού τους ταξιδιού. Επίσης, αναζήτησαν  με την πράξη αυτή, έναν ασφαλέστερο τρόπο εξαγωγής των προϊόντων της γης της Λεμεσού η οποία ευνοήθηκε από τη φύση. Ισχυροποιούσαν, παράλληλα, την στρατιωτική τους παρουσία.

Ήδη, από πολύ νωρίς, οι Άγγλοι είχαν δει την γεωγραφική αξία της Λεμεσού για τη νέα αποικία. Έτσι, στο βιβλίο του Sir Samuel W Baker, Cyprus as I Saw it in 1879, the Echo Library 2007, διαβάζουμε τα εξής:

            The two most important conquests of Cyprus have thus commenced from the port of Limassol, which is destined to become of primary importance as the great commercial representative town of this now poor island.

Το μέλλον, όμως, της Λεμεσού συνδεόταν με τη λύση του συχνού φαινομένου όπου η θαλασσοταραχή του χειμώνα κατέστρεφε ό,τι έστηνε ο άνθρωπος στην παραλία της Λεμεσού τα καλοκαίρια (μια και οι πρόχειρες κατασκευές δεν άντεχαν στη δύναμη των κυμάτων του λεμεσιανού χειμώνα). Φαίνεται από τα γραφόμενα του, ότι υπήρχε μια παλιά, ξύλινη αποβάθρα, («The quay which faced the sea, although exposed to the undermining action of the waves, had been repaired and was in fair condition;»), την οποία είχαν επιδιορθώσει πρόχειρα για τις πρώτες ανάγκες τους. Όμως, η Λεμεσός υπερτερεί γι’ αυτούς κάθε άλλης πόλης σε πολλούς τομείς κι έτσι αποφασίστηκε από πολύ νωρίς, να δώσουν έμφαση στην ανάπτυξη της πόλης. Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται ότι στη θέση όπου οι Άγγλοι έκτισαν την σημερινή αποβάθρα του Τελωνείου υπήρχε μια μικρή, ξύλινη αποβάθρα (quay) την ονομάζει ο συγγραφέας, που σημαίνει ότι ήταν στενή και μικρού μήκους.

Συμπερασματικά, η γεωγραφική θέση της Λεμεσού καθόρισε, καθώς αναφέραμε πιο πριν, τη μοίρα της σε όλες τις περιόδους. Η Λεμεσός ως πολιτισμική νησίδα ανήκε πάντα στον ελληνικό ιστορικό και πολιτισμικό κύκλο, αλλά συγχρόνως δενόταν στενά με την απέναντί πλευρά της Αφρικανικής Ηπείρου και τα παράλια της Μέσης Ανατολής. Η γεωγραφική θέση της Λεμεσού μέσα στη λεκάνη της Μεσογείου την κατέστησε ένα απαραίτητο σημείο, κυρίως για τις εμπορικές σχέσεις της Κύπρου με τη βόρειο Αφρική και ιδίως την Αίγυπτο όπου από την Αλεξάνδρεια και το Πορτ-Σαϊδ υπήρξε μεγάλη αμοιβαία δραστηριότητα. Ενώ άλλα νησιά στη μεσόγειο κατά τον Μεσαίωνα αποτέλεσαν καταφύγιο πειρατών, το ομαλό ανάγλυφο της περιοχής της Λεμεσού ευνόησε περισσότερο τη χρήση της ως περάσματος και σίγουρου αγκυροβολίου στις ναυτικές συγκοινωνίες. H Λεμεσός είναι από τις πλέον αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις στη Μεσόγειο όπου η γεωγραφική θέση καθόρισε τελικά την πορεία της στο βάθος των αιώνων, ακολουθώντας φυσικά την τύχη της Κύπρου εν γένει: χαρίστηκε, πωλήθηκε, αρπάχθηκε, χωρίς να ρωτούνται καθόλου οι κάτοικοί της. Η γεωγραφική της θέση φαίνεται ότι να καθόρισε από την αρχαιότητα και σε σημαντικό βαθμό την οικιστική και οικονομική της εξέλιξη και την ιστορία της, ώστε να γίνει η μεγαλύτερη και ισχυρότερη πόλη στον ομώνυμο κόλπο της Λεμεσού, με ένα σημαντικό ιερό, αυτό της Αφροδίτης στην Αμαθούντα το οποίο δέσποσε την εποχή του χαλκού ως εξαγωγικό κέντρο πέρα από το θρησκευτικό.

Η Μεγάλη Αποβάθρα, καθόρισε το μέλλον της, ακόμα και μέχρις ήμερα που αποτελεί μέρος της σύγχρονης Λεμεσού όπου δίπλα από αυτήν κτίστηκαν οι νέες αποβάθρες και τα ponte που την έφεραν στον 21^ο αιώνα.